Wojciech Antkowiak, Piotr Derlatka

Motyw gruszy oraz gruszki i jego funkcje w kulturze

Artykuł „Motyw gruszy i gruszki i jego funkcje w kulturze” ukazuje różnorodne sposoby funkcjonowania tego motywu w szeroko pojętych obszarach kultury. Punktem wyjścia jest kwestia nazewnictwa gruszy, analiza różnorodnych nazw związanych z gruszą i gruszką oraz ich odmianami, które pojawiają się zarówno w języku polskim (także w odmianach gwarowych), jak i innych językach europejskich. Podane przykłady udowadniają, że grusza jest obecna we frazeologii polskiej, ludowych porzekadłach, aforyzmach i sentencjach. Często występuje również w onomastyce, czego dowodzi analiza nazw miejscowości i nazwisk polskich. Motyw ów jest również obecny w sferze symboliki, związanej zarówno z kulturowym kręgiem Europy (tu grusza jest ważnym elementem symboliki chrześcijańskiej, występuje niejednokrotnie w sztuce sakralnej), jak i w kulturze Wschodu. Grusza występuje także w sztuce: w muzyce (E. Satie), malarstwie (m.in. van Gogh i Cezanne), krytyce politycznej, w filmie i reklamie. Analiza dawnego piśmiennictwa pokazuje obecność gruszki w medycynie i sztuce kulinarnej. Grusza jest ponadto jedną z najważniejszych figur w literaturze. Pojawia się stosunkowo często, poczynając od mitologii greckiej i eposów Homeryckich, przez literaturę XIX wieku (m.in. Mickiewicz, Orzeszkowa, Reymont), na literaturze współczesnej (m.in. Dąbrowska, Redliński, Myśliwski) skończywszy. Funkcje motywu gruszy w literaturze są najróżniejsze; grusza jest drzewem symbolizującym szczęście, bogactwo i dobrobyt, ulgę i odkupienie, jest też stałym elementem polskiej wsi i litewskiego krajobrazu. Co więcej, symbolizować może tęsknotę za ojczyzną, pamięć o historii narodowej a także niewolę i marazm polskiego społeczeństwa. 

Słowa kluczowe: Pyrus communis, Pyrus pyraster, grusza uprawna, grusza pospolita, gruszka