Artykuł/Article 13
Andrzej Szymański
O POCZĄTKACH ORGANIZACJI PARKU I OGRODU
GOŁUCHOWSKIEGO W ŚWIETLE NOWYCH ŹRÓDEŁ
S t r e s z c z e n i e
Dzięki odnalezionym źródłom, 13 listom hr. Jana Działyńskiego do Jana Falkowskiego, wiemy, że ten ostatni był dozorcą ogrodu i parku gołuchowskiego w latach 1864–1875, a przedtem pełnił tę funkcje w ogrodach i parku kórnickim. Lata 1853–1863 to pierwszy okres prac nad ogrodem i parkiem gołuchowskim, lata 1864–1875 – okres drugi (prace nadzorował właśnie Jan Falkowski), a lata 1876–1927 – trzeci (ogrodnikiem był wówczas Adam Kubaszewski).
Jan Działyński miał koncepcję urządzenia parku i ogrodu, wdrażał ją, oszczędnie i z sumiennością oraz rzadko spotykanym znawstwem, co odzwierciedlają listy. Starania hrabiego polegały na sprowadzaniu do ogrodu i parku gołuchowskiego ogromnej liczby różnorodnych krzewów i drzew zarówno iglastych, jak i liściastych, których nazwy łacińskie podano w artykule. Jan Działyński zalecał, by w sadzeniu przestrzegać porządku. Sugerował, kiedy, gdzie i w jaki sposób je sadzić oraz jak zabezpieczać na zimę. Działyński lubował się w drzewach i cieszył, że w Gołuchowie powstanie pierwsza kolekcja w Europie z nasadzeń pochodzących Kórnika, z Erfurtu, ze Sceaux i z Angers. Dbał o poszerzenie ogrodu i parku, a także o jak najlepiej prezentujący się pałac. Zabiegał o kupno gospodarstw oraz zabudowę gospodarczą. Interesował się tym, jak pozyskać ludzi do pracy i czy w Gołuchowie są niezbędne narzędzia do planowanych czynności. Ze szczególnym pietyzmem odnosił się do pałacu.
Wśród owych listów znalazła się i kartka, na której znajduje się zestawienie pracowników zatrudnionych w roku 1884 zarówno w parku, jak i ogrodzie gołuchowskim wraz z zarobkami.
Listy obrazują też troskę Jana Działyńskiego o to, by poślubionej w lutym 1857 roku księżnej Izabelli Czartoryskiej w Gołuchowie nie tylko się podobało, ale by był tam porządek i zapewnione dla niej wszelkie wygody. Starania o piękno parku i pałacu czyniła także sama Izabella. Obok zakupu okazów drobiu ozdobnego, przysłała do Gołuchowa przepiękną kolekcję olsz, drzew iglastych i krzewów. Przejęła majątek gołuchowski od swego męża w 1871 roku.
Słowa kluczowe: Jan Działyński, Jan Falkowski, ogród i park gołuchowski, drzewa iglaste i liściaste, Izabella Czartoryska
THE BEGINNING OF THE GOŁUCHÓW GARDEN AND PARK
ESTABLISHMENT IN THE LIGHT OF NEW FINDINGS
S u m m a r y
Thanks to new historic findings, namely, count Jan Działynski’s thirteen letters to Jan Falkowski, we learn that the latter was the Gołuchów Garden and Park keeper from 1864 to 1875, and previously he had performed the same duties in the Kórnik Gardens and Park. The text shows that the first stage of constructing the Gołuchów Garden and Park was between 1853 and 1863, the second stage was in the years 1864–1875 (Jan Falkowski was in charge of the works), and finally the third stage took place between 1876 and 1827 (Adam Kubaszewski was in charge of the works).
Jan Działyński ought to be praised for his expertness and the well-thought
implementation of his ideas for the garden, the park and the palace. The count strove to bring to the Gołuchów Garden and Park great numbers of diverse trees and bushes, both coniferous and deciduous ones, hence their Latin names in the text. Jan Działyński recommended obeying the required rules of planting trees. Not only did he suggest the time of planting but he also considered ways of protection against winter conditions. He liked all trees and enjoyed the thought that in Gołuchów there would be the first collection of plants in Europe which came from the seedlings in Kórnik, Erfurt and Angers. He took care of enlarging the
garden and the park and maintain the palace as well as possible. At the same time he was budget-oriented.
Among the found letters there is also a piece of paper containing the names of the workers employed in the Gołuchów Garden and Park in 1884 together with the salary list.
He did his best to make his wife, Duchess Izabella Czartoryska, to whom he got married in February 1857, enjoy her life in Gołuchów. He strove to buy farms and living quarters and enable their further extension. He was also interested in finding suitable workers and providing them with indispensable tools to maintain the garden and the park.
Jan Działyński’s attitude to Izabella met the contemporary conventions – he wanted her to feel as good as possible. Izabella had a contribution to beautifying the park and the palace by acquiring great rare birds and sending there a wonderful collection of alders, bushes and coniferous trees. Izabella took over Gołuchów in 1871.
Keywords: Jan Działyński, Jan Falkowski, the Gołuchów Garden and Park, coniferous and decideous trees, Izabella Czartoryska