Tomasz Zygmont
Ośrodek Kultury Leśnej w Gołuchowie

TEMATYKA LEŚNA W POLSKIM FILMIE DOKUMENTALNYM PIERWSZEJ POŁOWY XX WIEKU – WYBRANE PRZYKŁADY
S t r e s z c z e n i e
W artykule opisane zostały efekty kwerendy wykonanej przez autora w archiwach filmowych i archiwum państwowym, w poszukiwaniu filmów dokumentalnych o tematyce leśnej. Odnosząc się do pierwszej połowy XX wieku, wymieniono tytuły znane z doniesień prasowych oraz te, które zachowały się na taśmach, odwołując się przy tym do Katalogu filmów niefikcjonalnych, wyświetlanych na ekranach kin polskich w latach 1896–1944, autorstwa Małgorzaty Hendrykowskiej. Szczegółowo opisano korespondencję dotyczącą Czołówki Propagandowej Lasów Państwowych zachowaną w Archiwum Państwowym w Białymstoku. Wspomniano też o znaczeniu propagandy w filmie i o tym, jak różnie była ona rozumiana, przytaczając trzy przykłady komentarza do kronik z lat 40. XX wieku pokazujących akcję zwalczania osnui gwiaździstej w lasach. Przedstawiony został wykaz tematów leśnych w kronikach przedwojennej Polskiej Agencji Telegraficznej i powojennych Polskiej Kroniki Filmowej. Szczegółowo opisano, ujęcie po ujęciu, odkryte w archiwum Filmoteki Narodowej w 2014 roku dwa materiały zrealizowane na potrzeby PKF, z których filmy nigdy nie powstały. W obydwu pojawia się postać ówczesnego wiceministra leśnictwa Ryszarda K. Borowego, aresztowanego przez komunistyczne władze w październiku 1949 roku, oskarżonego o szpiegostwo i dywersję, i skazanego na 15 lat więzienia (zwolniony w 1956 roku i zrehabilitowany). Wymieniono też inne postacie, które udało się zidentyfikować. Przywołano filmy zrealizowane przez Jana Jerzego Karpińskiego i wskazano na potrzebę wyszukiwania, gromadzenia, digitalizacji i udostępniania materiałów archiwalnych. Działania takie zostały zaplanowane przez OKL w Gołuchowie na najbliższe lata, zarówno w zakresie rozwoju archiwum filmowego, jak i Archiwum Leśnej Historii Mówionej.
Słowa kluczowe: XX wiek, film dokumentalny, Czołówka Propagandowa Lasów Państwowych, osnuja gwiaździsta, Polska Agencja Telegraficzna (PAT), Polska Kronika Filmowa (PKF), Jan Jerzy Karpiński, Ryszard K. Borowy, repozytorium cyfrowe Filmoteki Narodowej, Archiwum Leśnej Historii Mówionej

FORESTRY IN POLISH DOCUMENTARY FILM FROM THE FIRST HALF OF THE 20TH CENTURY – SELECTED EXAMPLES
S u m m a r y
The Article describes the effects of the author’s query made in film archives and the State Archive in search of documentary films on forestry. Referring to the first half of the 20th century, the titles known from press reports and those that were retained on tapes were listed, referring to the Catalog of non-fiction films displayed in Polish cinemas in 1896–1944 by Małgorzata Hendrykowska. The correspondence related to the Czołówka Propagandowa Lasów Państwowych (Propaganda Unit of State Forests) kept in the State Archive in Bialystok was described in detail. The importance of propaganda in the film was also mentioned and how it was understood in various ways, citing three examples of a commentary to chronicles from the 1940s showing the action of combating the pine webworm in forests. A list of forest topics has been presented in the chronicles of the Polska Agencja Telegraficzna [Polish Telegraphic Agency] and post-war Polska Kronika Filmowa [Polish Film Chronicles]. The shootings of two materials discovered in the Filmoteka Narodowa [National Film Archives] in 2014 were described in detail, produced for the purposes of the PKF, but films on their basis have never been produced. Both feature the Deputy Minister of Forestry of that time, Ryszard K. Borowy, arrested by the communist authorities in October 1949, accused of espionage and sabotage, and sentenced to 15 years in prison (released in 1956 and rehabilitated). Other identifiable persons were also listed. The films made by Jan Jerzy Karpiński were recalled and the need for searching, collecting, digitizing and sharing archival materials was indicated. Such activities have been planned by the OKL in Gołuchów, for the coming years, both in terms of the development of the film archive and Archiwum Leśnej Historii Mówionej (The Forest Oral History Archive).
Keywords: 20th century, documentary film, Propaganda Unit of State Forests, pine webworm (Acantholyda posticalis), Polish Telegraphic Agency (PAT), Polish Film Chronicles (PKF), Jan Jerzy Karpiński, Ryszard K. Borowy, Digital Repository of the National Film Archives, Forest Oral History Archive

Artykuł do pobrania/Download the article