Milena Teska, Andrzej Michałowski

SYMBOLIKA LASU W WIERZENIACH CELTÓW I GERMANÓW

S t r e s z c z e n i e

Symbolika drzewa i lasu przewija się na wielu płaszczyznach świata wierzeń, właściwych starożytnym społeczeństwom europejskim, zamieszkujących wnętrze „barbarzyńskiej" części kontynentu. Motywy te przeplatają się w pewną mozaikę wywodzącą się ze starszych pokładów właściwych kulturze duchowej człowieka, budując sieć podobnych do siebie tropów symbolicznego spojrzenia na otaczający ówczesnych ludzi świat. Niniejszy szkic przybliża pewne aspekty symbolicznego postrzegania sfery lasu przez dwa ludy, rozprzestrzenione u schyłku starożytności we wnętrzu kontynentu europejskiego, a mianowicie przez Germanów i Celtów. Główny nacisk położony został tu jednak na prezentację tego aspektu z perspektywy mitologii Germanów. Świat wierzeń Celtów potraktowano tutaj wyłącznie jako swego rodzaju odniesienie do germańskiego postrzegania świata i obecności w nim lasu i tworzących go drzew.
Przez ostatnie 500 lat starej ery Celtowie stają się wiodącym ludem wnętrza kontynentu europejskiego, zasiedlającym go od wybrzeży Atlantyku po Morze Czarne i od Wysp Brytyjskich po Bałkany i Nizinę Nadpadańską. Przedstawiciele świata klasycznego opisujący społeczeństwa wnętrza kontynentu utożsamiają z nim tak na prawdę wszystkie grupy etniczne zamieszkujące północne krańce Europy. Germanie byli jednym z takich właśnie ludów, rozwijających się za barierą celtycką na północnych krańcach Europy. Początki tego ludu wiąze się z powstaniem u zarania epoki brązu ugrupowania określonego później przez badaczy mianem kultury nordyjskiej. Objęła ona swym zasięgiem wybrzeża współczesnych północnych Niemiec, Jutlandię, Wyspy Duńskie, południową Szwecję – generalnie do linii wielkich jezior – oraz strefę przybrzeżną południowej Norwegii. W odniesieniu do wierzeń zarówno Celtów, jak i Germanów spotykamy się z podobną barierą źródłową. Dotyczy ona spojrzenia zewnętrznego na wierzenia obu tych cywilizacji przez osoby obce duchowi jej kultury, wychowane w odmiennym systemie wartości, a tym samym sprawozdające jedynie pewne fakty, bez głębokiego zrozumienia ich kontekstu, oraz późnego pojawienia się rodzimych źródeł pisanych, prezentujących świat wierzeń i wartości tych społeczeństw już w ostatecznie ukształtowanej formie, zmienionej po części przez wejście ich twórców w obręb kształtującego się społeczeństwa chrześcijańskiego średniowiecznej Europy. Dla odtworzenia obrazu pierwotnych wierzeń Germanów niewątpliwie najcenniejsza staje się spisana na Islandii w IX wieku Edda starsza. Mimo że prezentuje ona spojrzenie z perspektywy Skandynawii, pewne zawarte w niej wątki były zapewne nieobce również wizerunkowi świata nadprzyrodzonego właściwego dla całej Germanii. Tradycja germańska zachowana w Eddzie, nacechowana klimatem północy, jest bez wątpienia bardziej surowa od bliższych światu śródziemnomorskiemu wierzeń celtyckich. Niemniej w wierzeniach obydwu tych ludów możemy dostrzec przejawy analogicznego myślenia o otaczającej je przyrodzie, w szczególności w podejściu do lasów, widzianych jako miejsca spotkania z bóstwami, jako wiecznie odnawiający się twór, w którym zaklęty jest ład świata.

Słowa kluczowe: las, drzewo, symbolika, Germanie, Celtowie

THE SYMBOLISM OF THE FOREST IN THE BELIEFS OF CELTS AND GERMANS

S u m m a r y

The symbolic aspect of trees and forests is a common theme in the structure of beliefs characteristic for the European societies of antiquity, which dominated in the central, "barbarian" part of the continent. These motifs form a specific mosaic originating from even older layers of human spiritual culture, establishing a system of similar means of perceiving the surrounding world. This piece focuses on certain aspects of how the forests were symbolically perceived by two peoples that dominated the central part of Europe at the decline of the antiquity, i.e. the Germans and the Celts. However, the main focus was placed on presenting these matters from the perspective of Germanic mythology. The beliefs of the Celts are treated solely as a reference point of sorts for the Germanic way of looking at the world, the significance of forests and the trees found within.
In the final 500 years of the old era the Celts became the leading people of the central part of the European continent, their settlements reaching from the shores of the Atlantic to the Black Sea and from the British Isles to the Balkans and the Padan Plain. Classical authors writing about Europe consider all ethnical groups living in the northern reaches of the continent to be Celts. Germans were one such people, developing beyond the Celtic lands on the northern borders of Europe. Their beginnings have been identified with the emergence of one specific group of the Bronze Age, namely the Nordic Bronze Age culture. It spanned the coasts of contemporary northern Germany, Jutland, the Danish Islands, southern Sweden – in general reaching up to the line formed by the great lakes, and the coastal area of Norway. With regard to the beliefs of both the Celts and the Germans there is a similar limitation in the usefulness of source materials. They were mostly written by outsiders, unfamiliar with the culture and brought up under a completely different system of values, which meant that authors were merely reporting certain facts without a deeper understanding of their context. Native written sources appeared late, and even these showed the beliefs and values of the two peoples in their fully developed form, already partially influenced by the fact that the chroniclers have become part of the Christian society of medieval Europe. Undoubtedly, the most valuable source for early Germanic beliefs is the Poetic Edda compiled in Iceland in the 9th century. Although it presentsits subject matter from the point of view of Scandinavians, certain themes related to the supernatural must've been familiar to the whole of Germania. The Germanic tradition preserved in the Edda has clearly more in common with the harsh climate of the north than the Celtic beliefs, which are more closely tied to the Mediterranean lands. Nevertheless, the belief systems of both peoples show distinct analogies in terms of their approach to the environment, particularly in their treatment of forests, seen as places of communion with the deities; eternally renewing formations, which encapsulate the harmony of the world.

Keywords: forest, tree, symbols, Germans, Celts

Artykuł do pobrania/Download the article