Streszczenie/Summary 1
Streszczenie 3
Władysław Chałupka
Instytut Dendrologii PAN w Kórniku
NAJSTARSZE POLSKIE PODRĘCZNIKI LEŚNICTWA W ZABORZE PRUSKIM NA TLE XIX-WIECZNEJ POLSKOJĘZYCZNEJ LITERATURY LEŚNEJ
S t r e s z c z e n i e
Najstarsze podręczniki w języku polskim w okresie od XVI do XIX wieku były bądź tłumaczeniami literatury obcej (Pietro de Crescenzi), bądź dziełami polskich autorów, nie zawsze wykształconych w dziedzinie leśnictwa (np. ks. Krzysztof Kluk czy księżna Anna Jabłonowska).
Dopiero w XIX wieku, w dobie zaborów, zaczęły ukazywać się podręczniki traktujące o różnych działach gospodarstwa leśnego, których autorami byli zarówno wysocy urzędnicy państwowi, sprawujący nadzór nad lasami w poszczególnych zaborach, jak i profesorowie wyższych szkół leśnych działających w państwach zaborczych. Tłumaczono także ważne dzieła autorów obcych, a szczególnie pruskich i austriackich. Najwięcej różnego rodzaju podręczników i poradników leśnych wydano w XIX wieku w zaborze rosyjskim.
Na terenie zaboru pruskiego na początku XIX wieku ukazał się w języku polskim Katechizm Leśny, przekazujący podstawowe wiadomości z kilku dziedzin leśnictwa w formie pytań i odpowiedzi. Najważniejszym jednak dziełem, które ukazało się w Poznaniu w 1869 roku był Podręcznik Leśnictwa, napisany przez polskich leśników, którzy zdobyli wyższe wykształcenie leśne głównie w Królewskiej Saskiej Akademii Leśnej w Th arandcie, a także w petersburskim Instytucie Leśnym. Autorzy opracowali podręcznik z myślą o upowszechnieniu zasad racjonalnego gospodarowania w lasach, formułując m.in. następujące cele: utrzymanie istniejących lasów, jak najwcześniejsze zalesianie wyciętych przestrzeni, uczenie właściwego postępowania przy sadzeniu i siewie oraz upowszechnianie sadzenia drzew nie tylko na terenach leśnych.
Słowa kluczowe: XIX wiek, okres zaborów, historia leśnictwa, polskie podręczniki leśne.
THE OLDEST POLISH FORESTRY HANDBOOKS IN THE PRUSSIAN SECTOR OF ANNEXED POLAND AGAINST THE BACKGROUND OF XIX CENTURY POLISH LANGUAGE FORESTRY LITERATURE
S u m m ar y
The oldest forestry handbook in the Polish language was issued in 1549 as a translation of "Opus ruralium commodorum libri XII" by Pietro de Crescenzi. Two other handbooks written by father Krzysztof Kluk and princess Anna Jabłonowska were published at end of XVIII century period.
More and more handbooks treating of different aspects of forestry science and/or practice were published during XIX century. Authors of them were either higher officials responsible for state forestry or teachers of various higher forestry schools. Sometimes the handbooks of non-Polish authors were translated, mostly of Prussian and Austrian origin. Most of forestry handbooks and guides were published in the Polish territories annexed by Russia.
In the beginning of XIX century a first forestry guide in Polish language entitled "Katechizm Leśny" (Forestry Catechism) was published in the Prussian sector of partitioned Poland. However most important was the Polish-language "Podręcznik Leśnictwa" (Forestry Handbook), published in 1869 in Poznań. That handbook was written by Polish foresters educated mostly from King's Saxonic Forestry Academy in Tharandt and from Forestry Institute in Sankt Petersburg, Russian Empire.
Authors has worked up the handbook aiming at the spreading the most current knowledge on forestry among both forest owners and forest managers.
Key words: XIX century, annexation of Poland, history of forestry, Polish forestry handbooks.