Andrzej Szymański, Izabella Wawroska

JAN FALKOWSKI – JEGO ŻYCIE I DOROBEK JAKO OGRODNIKA, ZARZĄDCY OGRODU I PARKU GOŁUCHOWSKIEGO (1830–1906)
S t r e s z c z e n i e
Jan Falkowski urodził się 8 lipca 1830 roku w Grabowie (pow. Września), lub, jak podają inne źródła, 7 lipca 1830 roku w Czeszewie (pow. Września). Poślubił Teodorę z domu Mańkowską, a po jej śmierci, w roku 1880, Katarzynę Foltynowicz.Druga żona urodziła mu jedenaścioro dzieci, z których sześcioro zmarło (pięcioro w wieku niemowlęcym). Pewne jest, że już w roku 1855 pracował jako „ogrodowczyk” w parku kórnickim.
Razem z hr. Janem Działyńskim brał udział w bitwie pod Ignacewem (8 maja 1863 roku). Wtedy to zyskał jego zaufanie i po powstaniu styczniowym został zatrudniony w dobrach hrabiego w Kórniku. W tym czasie pełnił funkcję ogrodnika w majętnościach kórnickiej i gołuchowskiej jednocześnie, by w miarę upływu czasu przejść na stałe do Gołuchowa. Jeszcze w roku 1866 Falkowski jest wymieniany wśród ogrodników kórnickich. Od przełomu 1863/1864 aż po rok 1906 mieszkał nieopodal Gołuchowa, w Tursku, w południowo-wschodniej części miejscowości zwanej Kwiatów (Podjedlec).
Pracodawca Falkowskiego, Jan Działyński, zapewniał ogrodnikowi niezbędne do pracy narzędzia, przesyłał nasiona i rośliny zakupione w Paryżu i Erfurcie. Ogrodnik otrzymał m.in. wóz meblowy, konie, powozy i srebra. Hrabia darzył go dużym zaufaniem, o czym świadczyć może m.in. fakt powierzenia wszystkich kosztowności do spakowania tuż przed wybuchem wojny francusko-pruskiej (1870/1871).
Będąc poza granicami kraju, hrabia wysyłał do ogrodnika listy, instruując go w zakresie koniecznych do wykonania prac, czynienia oszczędności czy właściwego przygotowaniu na przyjazd do Gołuchowa małżonki hrabiego, Izabelli z Czartoryskich Działyńskiej. W zamian oczekiwał informacji na temat potrzeb dotyczących prowadzenia ogrodu. Falkowski relacjonował swoje działania i dokonywane zmiany. Ostatnie dokładne sprawozdanie złożył za okres od 15 listopada 1873 roku do 9 maja 1874 roku. W kwietniu 1874 roku informował na przykład, że płot jest już w 2/3 gotowy. Dnia 6 maja donosił, że dolina pod kaplicą i narożnik za nią zostały także ukończone i trawą obsiane, a droga do Kuchar, aż do czworaków, obsadzona. Z kolei plac, gdzie stała kuźnia, splanowany i wzdłuż drogi drzewami aż do Oficyny obsadzony.
Jan Falkowski pomagał hr. Janowi Działyńskiemu w transakcjach zakupu. Przykładami są nabycie gospodarstwa w Kucharach, młyna i ziemi od Krysińskiego oraz terenów rolnych od Witkowskiego. Od roku 1875 Jan Falkowski zajmował się rolą, ale z uwagi na uprzednie zajęcie zwano go nadal ogrodnikiem. Jeszcze w roku 1875 Jan Działyński powierzył ogrodnikowi, pozostając w przekonaniu o jego fachowości i rzetelności, pieczę nad roślinnością i gatunkami szczególnie dla niego ważnymi, jednymi z najpiękniejszych w Europie, przywiezionymi z Kórnika, Erfurtu, Sceaux i z Angers.
W latach 1886–1888 i w roku 1892 Falkowski był wiceprezesem Kółka Rolniczo-Włościańskiego w Jedlcu. Odnotowuje się również fakt jego obecności na zebraniu kółka w roku 1899.
Jan Falkowski zmarł 28 sierpnia 1906 roku o godzinie 6 rano w Tursku i został pochowany prawdopodobnie na starym cmentarzu w Tursku.
W roku 2012 pracownicy Ośrodka Kultury Leśnej w Gołuchowie upamiętnili ogrodnika Adama Kubaszewskiego (następcę Jana Falkowskiego), nadając jego imię bukowi rosnącemu nieopodal zamku. Może w parku znajdzie się jeszcze jedno miejsce dla drzewa noszącego imię Jana Falkowskiego.
Słowa kluczowe: Jan Falkowski, rodzina Falkowskich, Jan Działyński, park gołuchowski, Izabella Czartoryska, Tursko

JAN FALKOWSKI – HIS LIFE AND ACHIEVEMENTS AS A GARDENER AND ADMINISTRATOR OF THE GARDEN AND PARK IN GOŁUCHÓW (1830–1906)
S u m m a r y
Jan Falkowski was born on 8 July 1830 in Grabów (District Września) or, as other sources provide, on 7 July 1830 in Czeszewo (District Września). Jan Falkowski married Teodora nee Mańkowska, and after her death in 1880, Katarzyna Foltynowicz. He had eleven children with his second wife, six of whom died (five of an infant’s age). It is certain that as soon as 1855 he worked as a gardener (“ogrodowczyk”) in park in Kórnik.
Together with count Jan Działyński he took part in the battle at Ignacew (8 May 1863). It was at that time, when Falkowski earned trust of Jan Działyński and was employed by him in the count’s estate in Kórnik after the January Uprising. During this time, he worked as a gardener simultaneously in Kórnik and Gołuchów manors, and over time he made a permanent transition to Gołuchów. In 1866, Falkowski was still listed among gardeners in Kórnik. At the end of 1863 and at the beginning of 1864 until 1906, he lived near Gołuchów, in Tursko, in the south-eastern part of the village called Kwiatów (Podjedlec).
Jan Dzialyński, Falkowski’s employer was providing the gardener with the necessary tools, seeds, and plants, which count Działyński was purchasing in Paris and Erfurt. The gardener received, inter alia, a furniture car, horses, coaches and silver. The Count had given him a lot of confidence, as can be demonstrated by entrusting Falkowski all valuables to be packed just before the outbreak of the Franco-Prussian war (1870/1871).
While outside the country, the count was sending letters to the gardener, instructing him how to carry out the necessary work, make savings or how to prepare properly the estate for the arrival of the count’s wife Izabella Działyńska of Czartoryski Family to Gołuchów. In return, he expected information on the needs regarding running the garden. Falkowski reported his activities and any changes. The last detailed report was submitted for the period from 15 November 1873 to 9 May 1874. In April 1874, for example, he reported that the fence is already built in 75 per cent. On 6 May he reported that the valley near the chapel and the corner behind it was also finished and covered with grass, and the road to Kuchary, even to the living quarters on the farm, was planted with trees, while the square, where a smithy was located, was also developed and the road to the building called “Officyna” was planted with trees.
Jan Falkowski assisted count Jan Dzialyński in his purchase transactions. As an example, the acquisition of a farm in Kuchary, a mill and land from Krysiński and agricultural land from Witkowski can be mentioned. Since 1875, Jan Falkowski dealt with the farming, but due to his former occupation he was still named a gardener. Still in 1875, Jan Działyński, remaining convinced of gardener’s professionalism and reliability, entrusted him care over one of the most beautiful in Europe plants and species that were particularly important for Działyński, those brought from Kórnik, Erfurt, Seceaux and Angers.
In the period from 1886 to 1888, and in the year 1892, Falkowski was a deputy chairman of the Farmers and Landowners Association in Jedlec. It was noted that he was present at the meeting of the Association in 1899.
Jan Falkowski died on 28 August 1906 at 6:00 a.m. in Tursko and was probably buried at the old cemetery in Tursko.
In 2012, the employees of the Forest Culture Centre in Gołuchów commemorated a gardener Adam Kubaszewski (the successor of Jan Falkowski), giving his name to a beech tree growing near the castle. Maybe there can be found one more place in the park for a tree that could be named after Jan Falkowski.
Keywords: Jan Falkowski, the Falkowski family, Jan Dzialyński, park in Gołuchów, Izabella Czartoryska, Tursko

Artykuł do pobrania/Download the article