Uniwersytet Jagielloński

LASY JAKO PRZEDMIOT SPORÓW SPOŁECZNO-GOSPODARCZYCH NA ZIEMIACH POLSKICH W XIX I XX WIEKU

S t r e s z c z e n i e

W epoce nowożytnej lasy były przede wszystkim przedmiotem majątkowych sporów granicznych między ich właścicielami (szlachta, Kościół, dzierżawcy dóbr królewskich) oraz konfliktów o naruszenie mienia poprzez nielegalne wycinanie drzew i wypasanie bydła. W XIX i XX stuleciu nastąpiło nasilenie konfliktów o lasy między ziemiaństwem a ludnością chłopską. Miały one charakter wielopłaszyznowy – społeczny i gospodarczy. Powszechnym zjawiskiem były przestępstwa leśne popełniane przez chłopów w lasach należących do ziemian, instytucji czy też państwa. Ludność wiejska na drodze kradzieży pozyskiwała drewno na potrzeby budulcowe i opałowe oraz ściółkę, liście i chrust. Kolejną płaszczyzną konfliktów o lasy między wsią a dworem, najczęściej prowadzonych na drodze sądowej w drugiej połowie XIX wieku, były spory o serwituty leśne i leśno-pastwiskowe (uprawnienia chłopów do korzystania z lasów i pastwisk dworskich) w Królestwie Polskim i Galicji. W powszechnej opinii chłopów nielegalny wyrąb drzew czy też wypasanie bydła w lasach nie stanowiły naruszenia norm prawnych i etycznych, lecz były formą obrony interesów majątkowych wsi.

Słowa kluczowe: przestępstwa leśne, serwituty, lasy, ziemiaństwo, chłopi, Królestwo Polskie, Galicja

FORESTS AS THE SUBJECT MATTER OF SOCIAL AND ECONOMIC DISPUTES IN POLAND IN 19TH AND 20TH CENTURY

S u m m ar y

In the modern age, forests were mainly the subject matter of abuttals disputes between landowners (the nobility, the Church, Crown lands lessees) and conflicts upon property violation through illegal lumbering and cuttle pasture. In the 19th and 20th centuries the confl icts between the gentry and peasantry upon forests intensified. These conflicts were of a multilevel nature, being both social and economic. Forestrelated off ences committed by the peasantry were quite common in the forests belonging to the gentry, institutions or the state. Through stealing, peasants acquired wood for building and heating purposes, as well as the forest bed, leaves and brushwood. Another subject of conflicts between the landlords and peasants in the second half of the 19th century were disputes upon forestal and pasture easements (peasants' rights to use the manorial forests and pastures) in the Kingdom of Poland and Galicia. In the peasants' common view, illegal lumbering or cattle pasturing did not violate legal or ethical rules, but were a form of protection of the property interests of the village.

Keywords: forest-related violations, easements, forests, gentry, peasantry, Kingdom of Poland, Galicia