Tomasz Olenderek, Krzysztof Mazur

MAPY LEŚNE KRÓLESTWA POLSKIEGO W ZASOBACH ARCHIWUM PAŃSTWOWEGO W RADOMIU
S t r e s z c z e n i e
Celem artykułu jest charakterystyka dawnych map leśnych zachowanych w Archiwum Państwowym w Radomiu oraz próba ogólnej oceny dorobku kartografii leśnej Królestwa Polskiego (utworzonego w 1815 roku). Badano zbiór kartograficzny w zespole nr 44 „Zarząd Rolnictwa i Dóbr Państwowych Guberni Radomskiej, Kieleckiej, Lubelskiej, Siedleckiej” (serie „plany rolne” i „plany leśne”). Instytucja ta w latach 1885–1914 przejęła akta urzędów zarządzających majątkami oraz lasami państwowymi. Prace polegały na poszukiwaniu map leśnych i na opisaniu cech podstawowych rodzajów tych map. Materiałem badawczym były karty katalogowe, skany map i oryginalne arkusze dostępne w pracowni
naukowej archiwum.
W pierwszym etapie badań wybrano 1523 dawne mapy leśne, znajdujące się w 689 jednostkach archiwalnych. Wśród nich było 98 map opisanych w języku niemieckim (głównie mapy austriackie z lat 1795–1809), 665 map w języku rosyjskim (z lat 1867–1914) i 760 map w języku polskim (głównie z lat 1815–1866). W drugim etapie opisano 8 rodzajów polskich map: mapy zawarte w operatach urządzania lasu (341 map), mapy lasów (40), mapy granic (33), mapy jednostek administracji leśnej (81), leśne mapy tematyczne (28), mapy obszarów wiejskich (196), mapy pomiarowe (8) oraz mapy osad leśnych (27). W opisach uwzględniono skale map, okres ich sporządzania, ogólny zakres treści i ewentualnie inne, typowe elementy.
Zbiór dawnych map leśnych znajdujący się w Archiwum Państwowym w Radomiu jest najliczniejszy w Polsce. Na ich cechy miały wpływ uwarunkowania polityczne i zmiany zasad prowadzenia gospodarki leśnej. Na podstawie poznanych map można prowadzić prace badawcze z historii kartografii leśnej dla okresu od zajęcia ziem polskich przez Prusy i Austrię w 1795 roku do wybuchu wojny światowej w 1914 roku. Są one też cennym materiałem uzupełniającym badania z historii innych działów leśnictwa, w szczególności urządzania lasu. Ze względu na ogólnie zły stan zachowania polskich zbiorów archiwalnych, mapy leśne nie obejmują całego obszaru Królestwa Polskiego. Mogą być zatem podstawą do sporządzania map historycznych tylko dla niektórych regionów, na przykład dawnej guberni radomskiej.

Słowa kluczowe: kartografia leśna, dawne mapy leśne, gubernia radomska

FOREST MAP OF THE POLISH KINGDOM IN THE COLLECTIONS OF THE NATIONAL ARCHIVE IN RADOM
S u m m a r y
This article describes the old forest maps preserved in the National Archive in Radom, and attempts an overall assessment of the legacy of the Polish Kingdom (founded in 1815) in the field of forest cartography. Investigations covered the cartographic collection in set 44: “Board of Management of Agriculture and National Property in Radom, Kielce, Lublin and Siedlce Governorates” (the series titled “agricultural plans” and “forest plans”). In the years 1885–1914 that institution took over the files of the offices managing the state-owned forests and estates. During the work a search was made for forest maps, and the principal features of types of those maps were described. The research material consisted of catalogue cards, scanned images of maps, and originals available in the archive’s study room.
At the first stage, 1523 old forest maps were selected, contained in 689 archive units. They included 98 maps with German text (chiefly Austrian maps of 1796– 1809), 665 with Russian text (from the years 1867–1914) and 760 with Polish text (chiefly from 1815–1866). At the second stage, eight types of Polish maps were described: maps contained in forest working plans (341 maps), maps of forests (40), boundary maps (33), maps of units of forest administration (81), thematic forest maps (28), maps of rural areas (196), surveying maps (8) and maps of forest settlements (27). The descriptions include the scales of the maps, the period from which they date, the general scope of the content, and possibly other typical elements.
The collection of old forest maps in the National Archive in Radom is the largest anywhere in Poland. The features of these maps were influenced by political conditions and changes in the principles of forest management. The identified maps may form a basis for research work on the history of forest cartography in the period from the annexation of Polish lands by Prussian and Austria in 1795 up to the outbreak of World War I in 1914. They also constitute valuable supplementary material for research into the history of other aspects of forestry, particularly forest management. Due to the generally poor state of preservation of the Polish
archive collections, the available forest maps do not cover the entire area of the Polish Kingdom. They may therefore form a basis for the preparation of historical maps only for certain regions – for instance, the former Radom governorate.

Keywords: forest cartography, old forest maps, Radom governorate

Artykuł do pobrania/Download the article