Navigation
Web Content Display
Jerzy Strzelczyk
Las jako miejsce grozy
Stosunek ludzi w dawnych czasach, także w średniowieczu, do przyrody, konkretnie – do lasu, różnił się istotnie od naszego. Wspólne było, acz w różnym stopniu, gospodarcze znaczenie lasu dla człowieka, istotne i dziś, ale bez porównania ważniejsze dla ludzi w dawnych wiekach. Zasadnicza różnica dotyczyła stosunku emocjonalnego. Był on zawsze i jest ambiwalentny: doceniając znaczenie
lasu dla człowieka, nie zawsze potrafimy czy chcemy zrozumieć jego potrzeby i należycie go chronić. Świadomość tego zagrożenia jest obecnie może jeszcze nie powszechna, ale dość rozpowszechniona i stale się powiększa. Troska o las na szerszą skalę jest jednak zjawiskiem stosunkowo nowym. Jeżeli w dawniejszych epokach spotykamy się z przejawami działań ochronnych wobec lasu, głównie ze strony władców, to na ogół chodziło nie tyle o sam las, co o zasoby zwierzyny
łownej. Las w dawnych czasach nierzadko bywał ucieczką, zwłaszcza przed karzącą ręką sprawiedliwości, częściej jako schronienie przed najeźdźcą. Obce były na ogół jakiekolwiek sentymenty: las był potrzebny, często nieodzowny, ale rzadko kiedy przyjazny ludziom, zawsze groźny, pełen niebezpieczeństw i niespodzianek. W lesie można było częściej i łatwiej niż dziś zabłądzić i paść, jeżeli nie z wyczerpania,to od dzikich zwierząt lub ludzi „leśnych”, duchów i potworów. Znaczenie lasów, a także do pewnego stopnia emocjonalny stosunek do nich były zmienne nie tylko w aspekcie chronologicznym, lecz także przestrzennym. Inne w warunkach
strefy leśnej, inne w ubogiej w lasy strefy śródziemnomorskiej (ale także np. w Irlandii), tym bardziej pustynnej. W innych warunkach geograficznych i klimatycznych rolę lasu w życiu i wyobrażeniach ludzkich mogła odgrywać pustynia lub – jak w przypadku cywilizacji iryjskiej, zapewne także dawniej greckiej czy fenickiej – morze (ocean). Na kilku wybranych przykładach piśmiennictwa łacińskojęzycznego i w językach „ludowych” przedstawia autor w dalszych częściach artykułu niektóre średniowieczne wyobrażenia, obawy i obsesje związane z problematyką leśną (las magiczny, demony leśne, wilkołactwo). Począwszy odepoki romantyzmu las i dziwy leśne coraz częściej wkraczają do literatury, także do twórczości dla dzieci, gdzie jednak pozbawione na ogół cech złowieszczych, są już tylko użytecznym atrybutem tajemniczości.
Słowa kluczowe: las w średniowieczu, „las-pustynia”, demony leśne, wilkołaki